نقد و بررسی و آسیب شناسی از تهدیدات فعالیت کمپ‌های غیرمجاز
امروزه جای بسی امیدواری است که رویکردهای متنوع و چند انگارهای در حوزه درمان و بازپروری معتادان مطرح و از طریق سازمان‌های مردم نهاد در حال گسترش میباشد.
با توجه به فعالیت حدود ۱۲۰۰ مرکز اقامتی بهبود و بازتوانی افراد با اختلال مصرف مواد با پوشش درمان و بازتوانی ۵۰ هزار نفر معتاد، بدون تردید ،یکی از زمینه های مستعد و اثر گذار در افزایش ظرفیت پوشش درمان معتادان، شبکه گسترده مراکز مزبور تحت نظارت سازمان بهزیستی در سراسر کشور می باشد. در واقع می توان ادعا کرد ،مراکز اقامتی بهبود و بازتوانی افراد بااختلال مصرف مواد یک ظرفیت درمان اقامتی با الگوی بومی (مدل اجتماعی درمان پرهیز مدار) ارزان قیمت، قابل دسترس، ایمن و فراگیر در سطح کشور که بیشترین میزان از انرژی پوشش درمانی اقامتی معتادان را به خود اختصاص داده است، به وجود آورده است. باور و اعتقاد موسسه رهپویان آوای رهایی مبتنی بر تجارب حدود دو دهه فعالیت در حوزه درمان اقامتی بر این است، اتخاذ هرگونه تمهیدات و سیاستگذاری و اقدام و عمل در خصوص ساماندهی و ارتقا بخشی و ارتقای کیفیت سطح خدمات مراکز مزبور، این اقدام بدون برخورد جدی و قانونی با مراکز غیر مجازی که در زمینه اعتیاد فعالیت می‌کنند فاقد اثرگذاری و نتیجه مثبت خواهد بود.
تحلیل وضعیت و آسیب شناسی کمپ های غیر مجاز
1. از چالش های جدی که در روند فعالیت مراکز اقامتی بهبود و بازتوانی افراد با اختلال مصرف مواد را به شدت دچار اختلال نموده است، موضوع فعالیت کمپ‌های غیرمجاز میباشد این مراکز غیرقانونی با شیوه‌های غیر علمی و غیر انسانی و مغایر با اصول انسانی اخلاقی و با هدف صرفاً سودجویانه در حال فعالیت می‌باشند. کارکرد این تعداد از مراکز موجب احساس یاس و بی اعتمادی خانواده های درگیر با معضل اعتیاد و معتادان نسبت به تاثیر بخشی و کارآمدی روش درمان اقامتی داوطلبانه و اختیاری معتادین وبا سازو کار قانونی (ماده ۱۵ ) شده است.
2. از منظر علمی موثر ترین نقش معتادان بهبود یافته "گروه همتا"به عنوان مدیران و کارکنان مراکز اقامتی بهبود و بازتوانی افراد با اختلال مصرف مواد، حمایت عاطفی و ایجاد روابط محترمانه و همدلانه و مبتنی بر تجارب و همتایی در ارائه خدمات نوع دوستانه به معتادان است. تجارب میدانی ما به وضوح نشان می‌دهد استیصال، درماندگی، احساس یاس و ناامیدی خانواده های درگیر با معضل اعتیاد که فرد مصرف کننده آنان حاضر به پذیرش درمان داوطلبانه و اختیاری نمی‌باشد، این موضوع در واقع به عنوان یک ضرورت در پاسخ به نیاز خانواده معتادان باعث شکل گیری پدیده کمپ‌های غیرمجاز و نیز دستاویزی برای افراد سودجو درحوزه درمان اعتیاد شده است.
3. فعالیت کمپ های غیرمجاز با توجه به هزینه های بیشتری که نسبت به مراکز بهبودی اقامتی مجاز از خانواده ها دریافت می‌کنند، این مسئله انگیزه ای جدی و بسیار قوی برای بعضا مراکز اقامتی مجاز جهت انحراف از چارچوب فعالیت های قانونمند و تمایل به نگهداری معتادان بشکل اجباری و غیرقانونی شده است. عدم برخورد جدی و قانونی با کمپ های غیرمجاز و رفتارهای غیرمنطقی بعضا نهادهای محلی و مسئولین در مماشات با کمپ های غیرمجاز ، این مسئله ذهنیت و باور غلطی را در میان صاحبان و ذینفعان کمپ های غیرمجاز ایجاد نموده است مبنی بر اینکه ، نگرش دستگاه های دولتی نسبت به فعالیت آنان یک نیاز و ضرورت در حوزه درمان معتادان تلقی می شود. این نوع تحلیل غیرواقع بینانه که دلالت بر عدم برخورد جدی و قانونی با کمپ های غیرمجاز است ، باعث ایجاد حاشیه امنیت برای فعالیت مراکز غیرمجاز شده است.
4. شایان ذکر است، بعلت فعالیت کمپ های غیرمجاز که غالبا در اطراف مراکز مجاز اسقرار دارند، سقف تعداد پذیرش و نگهداری مددجویان در اکثر مراکز بهبودی اقامتی مجاز بسیار کمتر از ظرفیت تعریف شده در دستورالعمل و پروتکل های مربوطه میباشد. بدیهی است، این مسئله موجب ضعف بنیه مالی در تامین مخارج و هزینه های لازم در مراکز مجاز شده است و دور از واقعیت نیست که اذعان کرد فعالیت غالب مراکز مجاز چندان توجیه اقتصادی ندارد. به یقین و براساس شواهد میدانی با متوقف کردن فعالیت کمپ های غیرمجاز، آنچه که صورت خواهد پذیرفت، رفتار غیرمنطقی و از روی ناچاری و استیصال خانواده های معتادان که منجر به ارجاع بیماران خود به کمپ های غیرمجاز می شود، این رفتار غیراصولی به مرور زمان اصلاح و ترس و نگرانی و مقاومت معتادان نیز که نسبت به رفتارهای خشونت آمیز و غیرانسانی مراکز غیرمجاز به وجود آمده است از بین خواهد رفت و در نتیجه، با متوقف نمودن فعالیت کمپ های غیرمجاز، این اقدام منطقی و هوشمندانه و قانونی تاثیری مستقیم و مثبت در میان جمعیت معتادان جهت اقدام به درمان داوطلبانه و اختیاری در مراکز اقامتی موضوع "ماده 15 " و تحت نظارت را ایجاد خواهد کرد و از بار جمعیتی مراکز "ماده 16 " نیز کاسته خواهد شد.
5. کارکرد ناسالم و غیراصولی کمپ های غیرمجاز نگرش های منفی و بدبینی و بی اعتمادی اجتماعی را نسبت به درمان و بازتوانی معتادان بوجود آورده است. یکی از نکات در خور تامل و قابل توجه در رابطه با موضوع درمان و بهبودی معتادان، جهت گیری افکار عمومی است. اینکه، نگرش های اجتماعی تا چه حد درک صحیح و احساس مثبت نسبت به معتاد بعنوان یک فرد بیمار که قابل درمان و اصلاح و بازگشت به اجتماع می باشد، دارد، اصولا افکار عمومی و وجدان جمعی را چگونه می‌توان به منظور کمک به درمان و بهبودی معتادان و پذیرش آنان برای بازگشت به اجتماع، خانواده و محیط کار آماده کرد.
6. کمپ های غیرمجاز که بدون صلاحیت های لازم علمی و بهداشتی و اخلاقی و خارج از چارچوب های قانونی و نظارت دستگاه های مسئول و متولی در حال فعالیت و نگهداری اجباری معتادان می باشند، این وضعیت می تواند آسیب های ناشی از اعتیاد را گسترش دهد و یکی از عوامل مهم در کاهش نرخ مانایی درمان اعتیاد در حوزه درمان اقامتی می باشد. فعالیت کمپ های غیرمجاز پدیده ای بنام "معتادان کمپ گرد " را در بین جمعیت معتادان ایجاد نموده است . بیم آن می رود، پدیده "معتادان کمپ گرد" ، با توجه به ماهیت پیشروندگی بیماری اعتیاد و آسیب های زیستی ، روانی، اجتماعی و بهداشتی ناشی از عودهای مکرر ، در نتیجه یک جمعیت فراگیر از معتادان بعنوان الگوی مقاوم به درمان بوجود خواهد آمد که این مسئله عامل موثر و زمینه ای برای افزایش جمعیت معتادان متجاهر و خیابانی می باشد . از آسیب های جدی پدیده " معتادان کمپ گرد " خصوصا ، برای اکثریت غالب گروه سنی " 18 تا 25 سال" احتمال اینکه برای مدت زمان طولانی این طیف سنی از معتادان پاسخ مثبت به درمان ندهند و یا دیگر به سراغ درمان نیایند و یا براثر لغزش های مکرر دچار اوردز و مرگ شوند، بسیار محتمل است.
7. از دیگر آسیب های ناشی از فعالیت کمپ های غیرمجاز، تحمیل هزینه های سنگین به خانواده های معتادان و افزایش تعداد جمعیت معتادان متجاهر و خیابانی و سخت در دسترس می باشد. تجارب میدانی و بالینی از شیوه های متفاوت درمان و بازتوانی معتادان نشان می دهد، اکثریت معتادان که اقدام به درمان می کنند ، هر فرد معتاد بطور میانگین 3 مرتبه سابقه اقامت در مراکز اقامتی و بیش از 5 مرتبه سابقه قبلی درمان با دیگر روش های درمان و بازگشت مجدد به چرخه اعتیاد را داشته اند . در واقع هر فرد معتاد که در چرخه بهبودی کامل قرار میگیرد ، لزوما متحمل صرف هزینه های سنگین برای درمان اعتیاد می شود. با توجه به شرح توضیحات فوق مبنی بر تحلیلی آسیب شناسانه از فعالیت کمپ های غیرمجاز و احساس ناامیدی و ناکامی خانواده های معتادین نسبت به درمان معتادان ، این مسئله می تواند رابطه ای مستقیم با افزایش نرخ آسیب های ناشی از اعتیاد از جمله : )افزایش جمعیت معتادان متجاهر و خیابانی داشته باشد.
ما مدعی نیستیم که بهترینیم، مفتخریم که انتخاب بهترینهاییم.
تیم پیشگیری ودرمان
موسسه رهپویان اوای رهایی